ANKIETA

Ankietę dotyczącą rycerstwa bądź jego braku, przeprowadziłyśmy wśród grupy studentów (30 osób) w wieku ok. 19 – 22 lat.

Pyt.1.
Jakie cechy wg Pana/Pani posiadał prawdziwy rycerz?
*odwaga 30%
*patriotyzm 23%
*męstwo 16%
*honor 14%
*miłość do wybranki serca 13%
*miłość do Boga 1%
*inne 3%

Pyt.2.
Jakie cechy wg Pana/Pani powinien posiadać rycerz w dzisiejszych czasach?
*wierność własnym ideałom 40%
*odwaga 28%
*bezinteresowność 23%
*patriotyzm 5%
*inne 4%

Pyt.3.
W jakich sytuacjach w dzisiejszych czasach wg Pana/Pani, powinniśmy spotykać „rycerzy”?
*pomoc potrzebującym 60%
*życie uczuciowe 23%
*zagrożenie wojną 13%
*inne 4%

Pyt.4.
Czy uważa Pan/Pani, że w dzisiejszych czasach można jeszcze spotkać prawdziwych rycerzy?
*rzadko 56%
*tak 23%
*nie 11%
*nie wiem 10%

Pyt.5.
Czy znajduje Pan/Pani w sobie jakieś cechy rycerskie? Jakie?
*tak 99%
-przestrzeganie swoich zasad 53%
-odpowiedzialność 35%
-pomoc innym 11%
*nie 1%

SCENARIUSZ LEKCJI

O wielkości, jak nikniesz Ty w dziejach stuleci;
Od dziadów mniejszych ojców przywitał wiek zmarły.
Tylko strzępy w dziedzictwie wzięły ojców dzieci,
Po nas zostaną już karły.
(Horacy, Ody IV, 3)


W tych słowach Horacy dokonał oceny ludzi młodych w I w. p. n. e. Współcześnie podobne narzekania na rozprężenie moralne, upadek autorytetów, brak szacunku dla tradycji i obyczajów słychać z ust starszego pokolenia. Niestety ma ono rację, gdyż te negatywne zachowania można zauważyć w dzisiejszym pokoleniu młodych. Ważne dlatego jest wskazanie młodym podczas ich wychowywania wartości niezmiennych od wieków. Przygotowując lekcję na ten temat można się posłużyć przywołaniem ideałów rycerskich.


SCENARIUSZ LEKCJI (2 godziny lekcyjne) w gimnazjum

TEMAT: Poszukiwanie wartości. Bóg, honor, ojczyzna… Literackie portrety rycerzy.

CEL: Hierarchizowanie wartości. Ocena konsekwencji różnych wyborów życiowych, stosowanie w ocenie człowieka słownictwa wartościującego.


POMOCE DYDAKTYCZNE: fragmenty Ogniem i mieczem, Krzyżacy, karty pracy dla poszczególnych grup.

1. Zapisanie na tablicy słowa WARTOŚĆ, uczniowie mają za zadanie podać skojarzenia z tym słowem. Zaprezentowanie drabiny aksjologicznej Maxa Schellera:

święte
(sakralne)

duchowe
(estetyczne)

życiowe
(witalne)

zmysłowe
(hedonistyczne)

Uczniowie porządkują wartości, wpisując przykładowe do każdego stopnia na „schodkach”, nad ich właściwymi przyporządkowaniem czuwa nauczyciel.

2 Przywołanie literackich postaci rycerstwa polskiego: Zbyszko z Bogdańca, Jurand ze Spychowa, Michał Wołodyjowski, Longinus Podbipięta. Na ich ukształtowanie wpłynął etos rycerski.

3. Napisanie na tablicy słów ETOS RYCERSKI, uczniowie mają za zadanie podać cechy ideału rycerza (prawdopodobnie podadzą: odwaga, honor, religijność, służba damie serca…; warto podać również te, które nie zostaną wymienione przez uczniów, mogą do nich należeć: wojna tylko w słusznej sprawie, miłosierdzie i przebaczenie dla wroga, pokora, szczególne traktowanie miecza itp.).

4. Następnie nauczyciel dzieli klasę na grupy, liderzy grup otrzymują zadania do pracy:

GRUPA I - ZBYSZKO Z BOGDAŃCA
Polecenie:
1. Czy Zbyszka można uznać za prawdziwego rycerza? Znajdź argumenty potwierdzające jego rycerskość.

2. Przedyskutujcie wybory, jakich musiał dokonać bohater, oceńcie ich słuszność.

3. Zaprezentujcie wyniki pracy – portret Zbyszka z Bogdańca.


GRUPA II - JURAND ZE SPYCHOWA
Polecenie:
1. Jurand ze Spychowa – rycerz niezłomny, czy zaślepiony żądzą zemsty mąż i ojciec? Poszukajcie odpowiedzi w tekście.

2. Przedyskutujcie wybory, jakich musiał dokonać bohater, oceńcie ich słuszność.

3. Zaprezentujcie wyniki pracy – portret Juranda ze Spychowa.

GRUPA III - MICHAŁ WOŁODYJOWSKI
Polecenie:
1. Obrońca ojczyzny czy szaleniec? Przedyskutujcie ten problem w grupie odwołując się do podanych fragmentów Ogniem i mieczem.

2. Przedyskutujcie wybory, jakich musiał dokonać bohater, oceńcie ich słuszność.

3. Zaprezentujcie swego bohatera.

GRUPA IV - LONGINUS PODBIPIĘTA
Polecenie:
1. Szukał sławy, poklasku, a może czegoś innego? Dlaczego poszedł na niechybną śmierć? Odwołacie się do fragmentów powieści.

2. Przedyskutujcie wybory, jakich musiał dokonać bohater, oceńcie ich słuszność.

3. Zaprezentujcie swego bohatera.

Treści poleceń: M. Latocha – Zielińska, Bóg, honor, ojczyzna… Literackie portrety rycerzy, „Język Polski w szkole – gimnazjum”, (1999/2000), nr 2, s. 38.


5. Praca grupowa. Nauczyciel czuwa nad przebiegiem pracy, udziela wyjaśnień, ale nie podaje gotowych rozwiązań problemu.

6. Prezentacja efektów pracy poszczególnych grup. Dyskusja nad portretem zbiorowym bohaterów, jako rycerzy. Zapisanie cech wspólnych prezentowanych postaci (np. na „słoneczku”, w środku cechy, a na końcu każdego „promienia” jeden rycerz).

7. Praca domowa: Czy są jeszcze rycerze na tym świecie? Napisz esej.



A. Działyńska, Męstwo i odwaga. U źródeł etosu rycerskiego, „Polonistyka”, (2000), nr 8, s. 474 – 475.
M. Latocha – Zielińska, Bóg, honor, ojczyzna… Literackie portrety rycerzy, „Język Polski w szkole – gimnazjum”, (1999/2000), nr 2, s. 35 – 40.

LITERATURA ANGIELSKA

ROMANS
Najsłynniejszym z angielskich średniowiecznych romansów jest Pan Gawen i Zielony Rycerz (Sir Gawain and the Green Knight). Opowiada on historię o jednym z rycerzy Okrągłego Stołu – Gawenie, któremu udaje się unieszkodliwić gigantycznego i nieśmiertelnego Zielonego Rycerza. Romanse przedstawiały zwykle przygody feudalnego rycerstwa, w których na plan pierwszy wysuwa się wątek miłosny. Nie inaczej jest w Panu Gawenie… Pani zamku (typ femme fatale) wystawia bohatera (Gawena) na liczne próby. Dwoma głównymi wątkami poematu są Gra w Obcinanie Głów (the Beheading Game) i Gra w Wymianę Zdobyczy (the Exchange of Winnings). W poemacie główną rolę odgrywają kobiety. Pani zamku ofiarowuje Gawenowi jako pamiątkę zielony pas. Ma on duże znaczenie symboliczne. Symbolizuje on zarówno zdolność Gawena do stawienia czoła siłom pochodzącym spoza jego kulturowego kręgu, jego niezdolności do całkowitego zapanowania nad tymi siłami, jak i nad własnymi naturalnymi słabościami. W tym sensie zielony pas stanowi kontrapunkt w stosunku do gwiaździstego pentagramu, czyli gwiazdy pięcioramiennej, której rysunek Gawen nosi na tarczy, symbolizującej […] pięć cnót praktykowanych przez Gawena: szczodrość, lojalność, czystość, rycerskość, oraz cnotę najwyższą, czyli współczucie[1].

Obraz rycerza w literaturze średniowiecznej kształtował się w zależności od rodzaju gatunku literackiego w którym był przedstawiany. Ideały rycerza jako postaci literackiej rozciągają się od tych typowych z kodeksu rycerskiego (Bóg, honor, władca) poprzez służbę tej jedynej damie serca, aż do miłości i namiętności (w skrajnym przypadku do głębokiego erotyzmu).

[1] Prof. dr hab. Andrzej Wicher, Pan Gawen i Zielony Rycerz, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 434.

LITERATURA NIEMIECKA

PARSIFAL
Literatura niemiecka wzorowała się na osiągnięciach francuskich. Główny źródłem inspiracji epiki dworskiej były legendy o królu Arturze. Największym z niemieckich poetów średniowiecza był Wolfram von Eschenbach. Autor Parsifala. Wzorował się w nim prawdopodobnie na niedokończonym dziele Chretiena de Troyes. W eposie tym niemiecki pisarz sztywnemu kodeksowi rycerskiemu przeciwstawia ideały królestwa Graala. Parsifal w młodości przyswaja sobie cnoty rycerskie i ostatecznie trafia do zamku króla Graala – Amfortasa. Trzymający się sztywno kodeksu rycerskiego Parsifal pamięta, że nienależny stawiać za wiele pytań. Ostatecznie jednak zwyciężają ponad sztywnym kodeksem rycerskim ideały humanistyczne – miłość bliźniego i współczucie. W efekcie tego Parsifal uzdrawia króla i uzyskuje królestwo.

Monachijski rękopis Parsifala, XIII w. (archiwum Norberta Honszy)

Ilustracje do Parsifala z rękopisu monachijskiego (archiwum Norberta Honszy)

Wolfram von Eschenbach (archiwum Norberta Honszy)

TRISTAN I IZOLDA
W niemieckiej literaturze można znaleźć również wersję przygód Tistana i Izoldy. Autorem Tristana i Izoldy (Triatanum und Isolt) jest Gottfried von Strassburg. Jego epos przesiąknięty jest zmysłowowścią i to ona kieruje dzielnym Tristanem. W utworze nie ma ideałów rycerskch, rządzi miłość, która daje cierpienie i radość. Ona usprawiedliwia wszelkie niegodne czyny kochanków (np. planowany mord króla). Autor czyni z Tristana i Izoldy „męczenników” miłości.

Tristan, rękopis monachijski (archiwum Norberta Honszy)

Gottfried von Strassburg (archiwum Norberta Honszy)

MINNESANG
Oprócz epiki dworskiej rozwijała się również w drugiej połowie XII wieku miłosna liryka rycerska (Minnesang), której źródłem były przekazy ludowe i średniowieczne pieśni maryjne. Znaczącą role odgrywa liryka wagantów, zbiorem ich pieśni jest Carmina Burana (z początku XIII wieku).

Walther von der Vogelweide (archiwum Norberta Honszy)


Sceny rozrywkowe, miłosne i biesiadne z Carmina Burana (archiwum Norberta Honszy)

Miłosna liryka rycerska sławiła damę z dworskiego otoczenia i wyrażała gotowość spełnienia wszelkich czynów bohaterskich dla niej. Do najwybitniejszych poetów Minnesangu należał Walther von der Vogelweide. On często w swoich utworach opiewał proste dziewczęta.

PIEŚŃ O NIBELUNGACH
Najsłynniejszy epos bohaterski średniowiecznej literatury niemieckiej. Powstał na przełomie XII i XIII wieku, jego autor jest nieznany. Splecione są w nim wątki fabularne, kulturowe i obyczajowe. Akcja tego eposu toczy się na płaszczyźnie dwóch wątków dramatycznych: konflikt między królowymi (Krymhildą i Brunhildą), który doprowadza do zabójstwa Zygfryda. Druga część ukazuje podstęp i rzeź Burgundów. Epos przedstawia barwne życie dworskie, które jest tłem dla czynów dzielnego, a zarazem łakomego na skarby rycerza Zygfryda. Odkrywa ludzkie namiętności i słabości (miłość, nienawiść, intrygi). Podejmuje również problem winy i kary. Zygfryd to już nie rycerz – idealny, który trzyma się zasad kodeksu rycerskiego, ale typowy samiec. Nie lęka się żadnych niebezpieczeństw, w alkowie potrafi złamać upór każdej kobiety. Jest niemalże herosem, który demonstruje tężyznę, siłę i seksualną potencję.

Pieśń o Nibelungach, fragment rękopisu (archiwum Norberta Honszy)

J. Schnorr von Carolsfeld, Śmierć Zygfryda, ilustracja z Niewoli Nibelungów, Złoczów 1884 (archiwum Norberta Honszy)


Dietrich von Bern przekazuje Krymhildzie skrępowanych Gunthera i Hagena

Dr Jacek Kowalski, Literatura francuska, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 293 – 355.

Prof. dr hab. Norbert Honsza, Literatura niemiecka, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 361-390.

Prof. dr hab. Andrzej Wicher, Pan Gawen i Zielony Rycerz, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 429-436.


Ilustracje:

Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 365; 368; 369; 370; 374; 375; 376; 377; 381; 383.

LITERATURA FRANCUSKA

CHANSONS DE GESTE
Chansons de geste narodziły się w literaturze francuskiej w końcu XI wieku. Chansons de geste – pieśni o wielkich czynach - są to francuskie poematy epickie opowiadające o czynach i przygodach historycznych i legendarnych bohaterów, układające się w cykle skupione wokół dziejów opiewanych postaci, wybitnych rodów lub znanych sytuacji i zdarzeń. Wśród ok. 100 zachowanych utworów rozróżnia się kilka zasadniczych grup tematycznych: cykl królewski o czynach wojennych Karola Wielkiego (Pieśń o Rolandzie, Le Pelerinage de Charlemagne); cykl o Wilhelmie Orańskim przedstawiający wojny z Saracenami w płd. Francji; cykl feudalny opowiadających o buntach baronów przeciw cesarzowi, o walkach miedzy rodami, zajazdach, aktach zemsty, etc.; cykl utworów o zdobywaniu świętych relikwii; cykl o wyprawach krzyżowych. Chanson de geste recytowane był przez wędrownych żonglerów, truwerów przy akompaniamencie liry, na zamkach rycerskich, na odpustach i jarmarkach, w miejscach kultu i na trasach pielgrzymek.[1]
Epopeje te ukazywały czyny rycerskie, męstwo, odwagę; w utworach tych nie przedstawiano miłości między kobietą, a mężczyzną. Jeżeli już pojawiały się jakieś kobiety to były one głównie narzeczonymi lub małżonkami rycerzy. Zostawało im poświęcone tylko zaledwie klika zdań w epopei. Bohaterowie tych pieśni byli więc odważni, nieustraszeni, walczyli z poganami, bronili feudalnego status quo. Pojawiały się również cykle, które opiewały walki wasalów z seniorami (przy czym ci pierwsi byli wówczas nielojalni, a drudzy niewdzięczni). Chansons de geste składały się ze zwrotek zwanych lessami o dowolnej liczbie wersów, połączonych rymem niepełnym, czyli asonansem (od XIII w. przeważnie pełnym rymem). Opisywana w nich akcja skupiała się wokół dość typowych dla tego gatunku scen: przywdziewanie zbroi, opis uzbrojonego rycerza, rycerskiego pojedynku, odbywania poselstwa, uczty.[2]

PIEŚŃ O ROLANDZIE

Na drodze swojej spotkał on Rolanda. Nigdy go nie widział; poznaje go wszelako po hardej twarzy, po pięknym ciele, po spojrzeniu i postawie; zląkł się, nie może tego ukryć. Chce uciekać ale na próżno. Hrabia ugodził go ciosem tak cudownym, że przeciął mu cały hełm aż do przyłbicy, przecina mu nos i usta, i zęby, i cały tułów, i kolczugę z tęgiego drutu, i srebrny łęk u złoconego siodła, i głęboko wbija miecz w grzbiet konia.[3]

Najsłynniejszą z pieśni o czynach jest Pieśń o Rolandzie. Akcja eposu toczy się w czasie wyprawy wojennej Karola Wielkiego do Hiszpanii, dokładnie podczas bitwy w wąwozie Roncevaux w Pirenejach. Roland wpadłszy w zasadzkę przygotowaną przez Saracenów, podejmuje nierówną walkę. Nie chce wezwać pomocy aby nie zostać posądzonym o tchórzostwo. Osnową tej legendy są wydarzenia z 778 roku z wąwozu Roncevaux, w którym zbuntowani Baskowie zaatakowali tylną straż Karola Wielkiego, zgładzili ją całą i pozbawili przy tym życia margrabiego Marchii Bretońskiej – Rolanda. Głównymi bohaterami są: cesarz Karol Wielki, jego rycerze (Roland i Oliwier), ojczym Rolanda (Ganelon), pogański król Saragossy (Marsyl). Ich charakterystyka nie jest płaska, nie sposób jest wyróżnić wśród bohaterów jednoznacznie charakterów czarnych lub białych. Sam Roland uważany za symbol średniowiecznego rycerza posiada również wady. Obok odwagi, męstwa, niezłomności i honoru dominującymi cechami, które można u niego zauważyć są nadmierna popędliwość i pycha. Te cechy charakteru przyczyniają się do klęski tego rycerza, który był bezgranicznie oddany swojemu władcy i religii chrześcijańskiej. Śmierć Rolanda przedstawia ars moriendi – sztukę umierania – prawdziwego chrześcijanina i rycerza: Roland czuje, że śmierć bierze go całego; z głowy zstępuje do serca. Biegnie rycerz pędem na szczyt góry, położy się na zielonej murawie, twarzą do ziemi. Pod siebie kładzie swój miecz i róg. Obrócił głowę ku zgrai pogan; tak czyni chcąc, aby Karol powiedział i wszyscy jego ludzie, że umarł jako zwycięzca i jako zacny hrabia. Raz po raz słabnącą ręką uderza się w piersi. Za grzechy swoje wyciąga ku niebu swoją rękawicę. […]. Hrabia Roland leży pod sosną. Ku Hiszpanii obrócił twarz. Wiele rzeczy przychodzi mu na pamięć […]. Płacze i wzdycha, nie może się wstrzymać. Ale nie chce przepomnieć siebie samego.; bije się w piersi i prosi Boga o przebaczenie: „Prawdziwy Ojcze, któryś nigdy nie skłamał, ty, któryś przywołał świętego Łazarza spośród umarłych, ty, któryś ocalił Daniela spomiędzy lwów, ocal moją duszę od wszystkich niebezpieczeństw, za grzechy, którem popełnił w życiu!” Ofiarował Bogu swą prawą rękawicę, święty Gabriel wziął ją z jego dłoni. Opuścił głowę na ramię; doszedł, ze złożonymi rękami, swego końca. Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała opiekuna; z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju.[4]

MIŁOŚĆ DWORNA
W języku okcytańskim tzw. fin`amor (miłość doskonała i subtelna). Łączy się ona ściśle z ideą dworności. Dworność ta stała się kwalifikacja moralną, przeciwstawną „podłości” czy „prostactwu”. Człowiek dworny powinien być zarazem człowiekiem rycerskim i honorowym, nie poddanym chciwości, takim, który kieruje się w życiu szlachetnością, wspaniałomyślnością, hojnością, elegancją, a zarazem poddany jest dwornej miłości.[5] Fin`amor uwznioślała duszę mężczyzny. Stosunki w miłości były odzwierciedleniem feudalnego świata. Mężczyzną miłujący swoją damę czcił ją w taki sposób jak wasal swojego pana. Ukochana stała często wyżej od kochanka w drabinie feudalnej. Zdarzało się również tak, że była ona zamężna, a nawet była żoną seniora swojego ukochanego. Dla miłującego jego dama serca to wszechwładna pani – domna (od łac. domina). Miłość dworna wykluczała małżeństwo, gdyż wykluczała jakikolwiek przymus. Radość czerpała z oczekiwania na spełnienie. Był to subtelny związek, w którym mężczyzna pożądał łaski udzielanej mu przez damę. Miłości tą sławiła liryka trubadurów z Południa Francji. Trubadur Bernart de Ventadorn śpiewał:
Tyle w sercu miłości,
Słodyczy i radości,
Że śnieg lśni od zieloności,
Zima w kwiat się zmienia.[6]

TRISTAN I IZOLDA

Surowe i twarde wiodą życie,
Lecz kochają się tak zacna miłością,
Że jedno za drugie nie czuje cierpienia. [7]

Najbardziej znaną w czasach współczesnych wersją Dziejów Tristana i Izoldy jest kombinacja dokonana przez Józefa Bediera przed stuleciem. Łączy ona w sobie dwie, nie zachowane powieści – Thomasa i Beroula. Na język polski została przetłumaczona przez Tadeusza Boya – Żeleńskiego. Miłość Tristana i Izoldy nie jest typową miłością dworną (fin`amor). Mimo, że jest to najpopularniejsza średniowieczna legenda o idealnej miłości to przedstawia uczcie fatalne i tragiczne. Tristan choć uosabia ideał średniowiecznego rycerza to
staje przed dylematem moralnym – musi wybrać pomiędzy wiernością władcy a miłością do jego żony. Tristan pozostaje wierny Izoldzie, ale również nie zdradza swojego władcy – słynna próba miecza: Pod sklepieniem zielonych gałęzi, na posłaniu ze świeżych ziół, Tristan wyciągnął się przy niej i złożył nagi miecz między ich ciała. Na swoje szczęście zachowali na sobie odzież. […] Jedno ramię Tristana spoczywało pod głową przyjaciółki, drugie miał przerzucone przez jej piękne ciało. Tak spali ciasno objęci, ale wargi ich nie były złączone.[8]


KRÓL ARTUR I RYCERZE OKRĄGŁEGO STOŁU
W literaturze francuskiej ukształtował się schemat opowieści arturiańskich. Rycerze zgromadzeni wokół króla Artura (rycerze Okrągłego Stołu) wypełniać mieli różne zadania. Schemat każdej z tych opowieści wyglądał często jak zawikłana plecionka romańskiego inicjału, w której kolejne wątki pojawiały się i znikały, aby pojawiać się niespodziewanie w dalszych częściach. Zwykle wędrowny rycerz (chevalier errant, mylnie nazywany po polsku błędnym) przemierza wielkie przestrzenie lasów, po drogach, na których napotyka chatki i kaplice pustelników, zamki oraz miasta, w których przeżywa kolejne przygody.[9] Obok postaci realnych pojawiają się również osoby i przedmioty z legend celtyckich: wróżki, królowie, magiczne przedmioty, zaklęte miasta… Obecne są również trwałe punkty: zamki króla Artura – Karduel i Kamaalot, zamek króla Marka – Tyntagiel, zamorska kraina umarłych – Avallon.
Najpopularniejszym pisarzem powieści arturiańskich był Krystian z Troyes (Chretien de Troyes). On wykształcił najważniejszych arturiańskich bohaterów: Persewala (rycerza poszukującego Św. Graala), Lancelota (zakochanego w królowej Ginewrze), Gowena. W jednym ze swoich słynnych utworów de Troyes pod tytułem Lancelot (Rycerz z wózkiem) przedstawił rycerza całkowicie poddanego swej damie serca. Zawarł tam całkowitą gloryfikacje miłości dwornej. Lancelot bezgranicznie zakochany w królowej Ginewrze zdolny jest dla niej do najgorszego upokorzenia. Ty więc największymi ideałami rycerza była miłość dworna i służba damie serca.
Kolejną historią de Troyes, która przedstawia rycerza jest Persewal (Opowieść o Graalu). Ideałem Persewal, młodego rycerza jest odnalezienie świętego Graala, a przy tym zachowanie się ściśle według zasad kodeksu rycerskiego. Powieści tej de Troyes nie ukończył, przesz co pojawiło się wiele kontynuacji tej historii przez różnych autorów.
Wraz z pojawieniem się legendy świętego Graala w literaturze francuskiej, idea rycerstwa zostaje po raz kolejny dowartościowana. Poszukiwanie św. Graala, któremu oddają się najlepsi rycerze Okrągłego Stołu, to wielka – jedna z największych i najważniejszych w dziejach ludzkiej kultury – metafora dążenia ku doskonałości. […] Od początku XII stulecia stan rycerski przeżywa metamorfozę: rycerz ze zwykłego „wojownika” staje się nagle reprezentantem wspólnoty ideowej o wielce szlachetnych celach i zasadach. […] Legenda o św. Graalu ukazuje stan rycerski w wymiarze duchowym: poszukujący świętego kielicha wojownicy tworzą „niebiańskie rycerstwo”.[10]

Dywan ścienny (ok. 1400) przedstawiający Króla Artusa (archiwum Norberta Honszy)

[1] Chansons de geste, [w:] M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień – Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich, wyd. 5, Wrocław 2008, s.75 - 76.
[2] Dr Jacek Kowalski, Wykonawcy, autorzy i forma chansons de geste [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 304.
[3] Pieśń o Rolandzie, przeł. T. Żeleński – Boy, Warszawa 1998, s. 54.
[4] Pieśń o Rolandzie, przeł. T. Żeleński – Boy, Warszawa 1998, s.74 – 75.
[5] Dr Jacek Kowalski, Trubadurzy i miłość dworna, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 310.
[6] Dr Jacek Kowalski, Trubadurzy i miłość dworna, [w:] Tamże, s. 311.
[7] Dzieje Tristana i Izoldy, przeł. T. Żeleński – Boy, Warszawa 1998, s.186.
[8] Tamże, s. 183.
[9] Dr Jacek Kowalski, Król Artur i rycerze Okrągłego Stołu, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 320.
[10]Prof. dr hab. Norbert Honsza, Opowieść o Graalu (Conte du Graal), [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 325.

WYCHOWANIE RYCERSKIE

Wychowanie rycerskie miało na celu wyrabianie odwagi, siły fizycznej i umiejętności wojskowych (rycerskich). Pozwalało też nabyć ogłady dworskiej. Wychowanie to dotyczyło synów szlachetnie urodzonych, odbywało się na dworach książęcych i przebiegało przez etapy: pazia, giermka aż do pasowania na rycerza. Dopiero to pasowanie naprawdę nobilowało i wprowadzało do elity feudałów jako pełnoprawnego członka. Kodeks rycerskiego zachowania się nosił naturalnie znamię chrześcijańskich zasad moralności. Miał m. in. przeciwdziałać „nieokiełznanemu duchowi wojowniczości”. Ideałem rycerza było postępowanie według dewizy: Bogu – duszę, życie – królowi, serce – damom, sobie – sławę ziemską.

S. Wołoszyn, Oświata i wychowanie w epoce średniowiecza, [w:] Pedagogika, t. 1, red. naukowa Z. Kwieciński, B. Śliwerski Warszawa 2006, s. 101.

KODEKS RYCERSKI

Rycerz posiadał własny i zamknięty kodeks etyczny; mieściły się w nim odwaga, szczodrość, wierność w przyjaźni, przywiązanie do seniora lub wodza, lojalność. Pożądanymi cechami były: dobre urodzenie, uroda i wdzięk, siła i sprawność fizyczna, szacunek dla dam i wierność w miłości, wysokie poczucie odpowiedzialności rodowej, dochowywanie ślubów (często dziwnych), obowiązek pomsty, opieka nad wdowami i sierotami. […] Rycerze podczas bitwy znajdują się pod opieką „militarnych” świętych (Jakub z Compostelli, Jerzy, Marcin), którzy razem z Panną Marią zachęcają do bitwy, powiewają białymi sztandarami. Umierający rycerz oddaje rękawicę Bogu za pośrednictwem aniołów, anioły niosą jego duszę do raju. W ten sposób zgon rycerski staje się prefiguracją a zarazem paradygmatem męczeńskiej śmierci za wiarę oraz wzorcem stosunków lennych.

W. Nawrocki, Wzorce w kulturze średniowiecznej, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 67-69.

FEUDALIZM

Społeczeństwo średniowieczne organizował FEUDALIZM. Był on całokształtem związków łączących członków poszczególnych warstw społecznych. Opierał się na hołdzie i lennie, które stanowiły istotę kontraktu wasalskiego. Wasal składał hołd, wypowiadał odpowiednią formułę oddania się w opiekę i składał przysięgę wierności wobec seniora. Senior zaś podnosił go z klęczek i całował w usta. Wasal swoją przysięgę składał na Ewangelię lub relikwie. Senior zaś nadawał mu symbol lenna (np. włócznię, chorągiew, rękawicę). Obowiązkiem wasala było niesienie seniorowi pomocy wojskowej, finansowej oraz służenie seniorowi radą.
ZAMKI był ośrodkiem życia feudalnego. Na początku służyły jako budowle warowne, później stały się wytwornym ośrodkiem kultury. Odbywały się tam zabawy i turnieje, a wędrowni śpiewacy (trubadurzy, minnesingerzy, truwerzy) wykonywali tam melorecytacje pieśni miłosnych, ballad i eposów. Na zamku synowie wasali uczyli się rzemiosła rycerskiego. Tutaj skupiali się artyści (poeci, malarze, rzeźbiarze).
W MIEŚCIE dawne korporacje znikały, pozostawały tylko niektóre organizacje (np. związki kamieniarzy). Ukrywano przepisy produkcji oraz tajemnice zawodowe. Przekazywano je ustnie, zaufanym ludziom. Dom mieszczanina był miejscem publicznym, mieszkała w nim i pracowała tam duża liczba ludzi. [1]



Drabina feudalna - Schemat społeczeństwa feudalnego XIV w. z królem jako suwerennym na szczycie.[2]

RYCERSTWO

Jedna z feudalnych warstw społecznych, grupa, która uformowała się na przełomie X i XI wieku. Była to zbiorowość uprzywilejowana, opierała się na własności ziemi. Wyróżniał ją obowiązek walki zbrojnej. Nie wszyscy wojownicy zajmowali wysokie miejsce w hierarchii społecznej. Chociażby statuty Kazimierza Wielkiego dzielił rycerstwo na różne klasy prawne: rycerzy, włodyków, sołtysów. Etos rycerski tworzyła górna warstwa grupy. Ograniczała ona również przepływy międzygrupowe (szczególnie z warstw niżej sytuowanych do wyżej).
Życie rycerza nie należało do łatwych. Nosili oni na sobie zbroję, która ważyła od 30 do 80 kg, władali kopią 5 – metrowej długości, walczyli na koniu lub pieszo mieczem. Musieli uczestniczyć w turniejach, w których ryzykowali majątek, zdrowie, honor.
Zmierzch formacji rycerskiej nastąpił podczas wojny stuletniej. Wówczas to rycerze okazali się bardziej strojni niż skuteczni. Nie potrafili już ani przegrać, ani odnieść zwycięstwa. Ostatecznie więc rycerz zmienił się w dworzanina i wodza. Realnie zaś w bitwach zaczęło uczestniczyć wojsko zaciężne, rusznicy i artyleria.[3]

[1] Prof. dr hab. W. Nawrocki, Feudalizm, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 24- 26.
[2] Historia ilustrowana świata, tł. M. Leśniewski, J. Choińska – Mika, L. Mularska – Andziak, Łódź 1995, s. 142.
[3] Prof. dr hab. W. Nawrocki, Wzorce w kulturze średniowiecza, [w:] Historia literatury światowej. Średniowiecze, wybór ilustracji i red. techniczna Tadeusz Skoczek, Karol Klima, t. II, cz.1, Bochnia – Kraków - Warszawa [b. r.], s. 69-70.